МУСА СИРАЖИ

(1939-2019)

 

Муса Сиражи известен как талантливый поэт – лирик и песенник, как страстный публицист и активный общественный деятель.

Муса Сиражи (Муса Шарафутдинович Сиражетдинов) родился 1 февраля 1939 г. в д. Тюпкильды Туймазинского района Башкортостана.            

После окончания Кандринской средней школы №2 в течение двух лет работал учителем. По окончании БГУ работал в редакции газеты «Кызыл тан», редактором Башкирского книжного издательства, литконсультантом Союза писателей РБ. Писать начал в студенческие годы, обучаясь в Башгосуниверситете. Его стихи, статьи, очер­ки и зарисовки печатались в республиканских газетах. Первый сборник стихов «Встреча» вышел в 1966 году. М. Сиражи - автор около 20 сборников стихов, поэм, песен, публицистических произведений, ряда сценариев телевизионных фильмов. Книги «Встреча», «Песнь о тебе» (1970), «Эхо» (1973), «Судьба земли» (1984), «Агидель - моя судьба» (1989) и другие нашли признание у читателей. В книгах «Кто сильнее?» (1977), «Я уже большой!» (1986), «Почему Акбай молчит?» (1993), «Дед-лето» (2018) поэт показал себя знатоком психологии детей, интересно и увлекательно рассказывающим об их жизни. Поэзия М. Сиражи наполнена духом времени, лирична, для нее характерны философ­ские раздумья и теплый юмор.

Ряд произведений поэта переведен на русский, украинский, казахский, узбекский, латышский, немецкий и чувашский языки. Широкий отклик получили у читателей его собственные статьи о Г. Тукае, М. Джалиле, Ф. Кариме, о нашем земляке , уроженце Туймазинского района, крупном татарском учёном Гази Кашшафе и многие другие.

М. Сиражи известен и как поэт-песенник. «Мелодия Ая», «Неизвестному солдату», «Уфа - песня моя», «Очи влюбленные», «Тоска моя - любовь», «Лебеди», «Дочь зари», «Про­щальная», «Твоей любовью вечен я», «Баю-бай», «Колыбельная» - стали популярными среди народа.

Лауреат премии им. Ф. Карима, заслуженный работник культуры России и Башкортостана.

По инициативе нашего земляка М. Сиражи в Белебее традиционно стали проводиться региональные поэтические фестивали «Родники вдохновения».

Муса  Сиражи  не просто поэт, в свое время он был видным общественным деятелем, председателем совета Республиканского татарского культурного центра, а также председателем правления Общества дружбы башкирского и татарского народов Республики Башкортостан.

Поэзия М. Сиражи наполнена духом времени, в ней получают отзвук, рождающиеся в душе человека  надежда и вера в будущее. В этой вере – неразрывная связь со своим народом, с  земляками.

Муса Сиражи умер 14 сентября 2019 г. Похоронен в г. Туймазы.

 

Произведения

 

1. Осрашыу: шиғырзар. – Өфө: Башk. китап нәшр., 1966. – 80 б.

2. Йырым hинең хаҡта: шиғырҙар. - Өфө: Башk. китап нәшр., 1970.

3. Шаңдау: шиғырҙар.- Өфө: Башk. китап нәшр., 1973. – 96 б.

4. Шиғырҙар.- Өфө: Башk. китап нәшр., 1973.

5. Кем көслөрәк?: шиғырҙар. - Өфө: Башkорт. китап нәшр., 1977. – 40 б.

6. Тауҙар саҡыра: шиғырзар, йырзар, поэмалар. – Өфө: Башk. китап нәшр., 1980.

7. Ер язмышы. Шиғырзар, йырзар, поэма. – Өфө: Башk. китап. нәшр., 1984. – 80 б.

8. Ватан тойғоһо: публицистик очерклар. - Өфө, Башk. китап. нәшр., 1985

9. Мин зур инде: шиғырзар. - Өфө: Башkорт. китап нәшр., 1986. – 40 б.

10. Ағизелем-моңдашым: шиғырзар, йырзар, поэмалар. – Өфө: Башk. китап нәшр., 1989. – 160 б.

11. Аҡбай ниңә өрмәй?: шиғырзар. - Өфө: Башkорт. китап нәшр., 1993.

12. Солдат мөхәббәте. -  Өфө: Башкортстан «Китап» нәшрияты, 1997.

13. Мәңгелек моңым минем: шигырьләр, җырлар, поэмалар, сатира һәм юмор. – Уфа: Башкортстан «Китап» нәшрияты, 2004. – 192 б.

14. Беҙ – улдары Башҡортстандың: шиғырҙар, йырҙар, поэмалар, юмор һәм сатира. - Өфө: Башкортстан «Китап» нәшрияты, 2009. – 376 б.

15. Ер һәм йыр: шиғырҙар, йырҙар, поэмалар. - Өфө: Китап, 2014. - 304 б.

16. Җәй бабай: шигырьләр һәм табышмаклар. - Уфа: Китап, 2018. – 60 б.

 

 

Ваkытлы басмада һәм жыентыкларда басылган

шигырьләр, әсәрләр

 

1. Ылыçтар; Бала саkkа kайтыу; Һуңлаған ихтирам; Яу яраһы; Ғүмер таңдары; Ваkыт [Текст]: [шиғырзар] //Башkорт поэзияһы антологияһы. - Өфө: Башkорт. китап нәшр., 1971. – Б. 659 – 663.

2. Бүре нисек алданған? [Текст]: Әкиәт / Муса Сиражи //Аkбузат. – 2000. - № 3. – 12 б.

3. Урал бөркетләре [Текст]: [шигырь] / Муса Сираҗи //Өмет. – 2000. – 8 май.

4. Атылган йолдызлар [Текст]: Нәсер /Муса Сираҗи //Кызыл таң. – 2000. – 17 август.

5. Синнән башка йөрәгемдә жырым юк [Текст]: [шигырьләр]/ /Муса Сираҗи // Өмет. – 2001. – 20  февраль. – Эчт.: Синнән башка җырым юк; Мең сораулы илем язмышы; Төшләреңне саклап торам; Кызыл Яр.

6. Табигатьтән эзлим үземне… [Текст]: [шигырьләр] /Муса Сираҗи //Кызыл таң. – 2001. – 3 февраль. – Эчт.: Үзем белән алам киләчәккә… ; Бүлү; Тирән юллар; Тел ачкычы; Ауга чыгам тәгам эзләп түгел…

7. Бәхет: Бөртек [Текст]: [шигырьләр] / Муса Сираҗи //Кызыл таң. – 2002. – 4 гыйнвар.

8. Биш зур әдип биш зур йолдыз балкый ижат күгендә [Текст]: [шигырьләр] /Муса Сираҗи //Өмет. – 2002. – 16 март. – Эчт.: Умырзая; Егетлек; Жиңү булып кайттың…; Тальян моңы; Тауга килдем…

9. Дуслык [Текст]: [шигырь] /Муса Сираҗи // Чаткылар («Өмет»нең балалар өчен гәз.). – 2002. – 18 июнь.

10. Ни кылырсың?: Йөрәк; Гайбәтчеләр, бәлки булмас иде… [Текст]: [шигырьләр] /Муса Сираҗи //Өмет. – 2002. – 16 июль.

11. Туганлык [Текст]: [шигырь] /Муса Сираҗи //Өмет. – 2002. – 27 август.

12. Бер ананың игезәк баласыдай… [Текст]: [шигырь] /Муса Сираҗи //Кызыл таң. – 2002. – 28 август.

13. Бу – минем изге төягем, кояшлы Башкортстан! [Текст]: [шигырь]  /Муса Сираҗи //Кызыл таң. – 2002. – 10 октябрь.

14. Мәхәббәт һәм дуслык җырчысы [Текст]: [шигырьләр]/ Муса Сиражи //Кызыл таң. – 2004. – 28 гыйнв. – Эчт.: Муса батыр; Җыр булып кал үзең дә; Көрәшче; Илешем-йөрәк тибешем.

15. Син менә якты дөньяны көндез яктыртып кара [Текст]: [шигырьләр] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2005. – 3 февр. – Эчт.: Мең сораулы илем язмышы; Тәүге сүз; Нигә; Яну; Байлык һәм ярлылык; Йөрәк; Сине белгәч..; Иң кыены; Бүлү.

16. Тауга үрләгәндә; Диңгездә тан; Кояш каян чыга?; Әманәт; Йөрәкле сүз; Язларны эзләгәндә; Жирдә кем патша [Текст]:  [шигырьләр] /Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2006. – 26 апрель.

17. Хаклык өчен алышканда мин кылычтай корыч сузле [Текст]: [шигырьләр] /Муса Сираҗи //Кызыл таң. – 2008. – 22 гыйнвар.

18. Хыялына кайтты халкының...: шигырь / Муса Сираҗи // Кызыл таң.— 2013.—  10 окт.

19. Бер тамчы: шигырьләр /  Муса Сираҗи // Кызыл таң.— 2014.—  1 февр.

20. Җир - шаһит: шигырь / Муса Сираҗи // Кызыл таң. — 2015. —  12 май.

 

Очерклар, публицистик мәкаләләр

 

1. Жыр юлы [Текст]: [язучы Г. Байбуринның тууына - 75 ел] / Муса Сираҗи // Өмет. – 2000. – 9 март.

2. Жыр хакында уйлаганда… [Текст]  / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2000. – 19 апрель.

3. Өзелгән күңел кыллары – мәңгелек йөрәк моңнары: [комп. Ә. Даутов] / Муса Сираҗи // Өмет. – 2000. – 10 июнь.

4. Күңел көзгөһө: Башk.языусыларзың XIII съезды алд. [Текст]  / Муса Сиражи // Ағизел. – 2000. - № 5. – 131-133 б.

5. Гази Кашшаф-Жәлилнең иң якын дусты [Текст]  / Муса Сираҗи // Өмет. – 2000. – 15 июнь.

6. Халкың белән бергә яшәдең, бергә яндың, бергә яшьнәдең [Текст]: [Башк. халык шагыйре М. Гафуриның тууына – 120 ел] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2000. – 2 август.

7. Көчебез – бердәмлектә, татулыкта [Текст]  / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2000. – 24 август.

8. Күңел көзгөһө [Текст]  / Муса Сиражи // Ағизел. – 2000. - № 5. – 131-133 б.

9. Гомер агышлары – гомер балкышлары [Текст]: [Татарстан халык язучысы Г. Бәшировның тууына - 100 ел] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2001. – 13 март.

10. Гел ургылсын күңел чишмәләрең! [Текст]: [язучы Хәбир Даутовка - 65 яшь] /Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2001. – 5 июнь.

11. Уфа – XXI гасырда [Текст]  / Муса Сираҗи // Өмет – 2001. – 11 июнь.

12. Исемнәре – гел телдә, җисемнәре – күңелдә [Текст]: [Хәтер. Сугыш башлануга - 60 ел] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2001. – 20 июнь.

13. Жыр-моңнарың сине оныттырмас, якын дусым, мәшһур моңдашым [Текст]: [композ. З. Мамалимов истәлегенә] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2001. – 18 август.

14. Тукай. Яз. Мәңгелек мәктәп [Текст]  / Муса Сираҗи // Өмет. – 2002. – 25 апрель.

15. Уртак максат, уртак язмышлар [Текст]: [башкорт. татарларының II съездына багышланган мәкалә] /Муса Сираҗи //Кызыл таң. – 2002. – 2 август.

16. Мин мәңгегә синеке, мәктәбем! [Текст]: [Чувалкип урта мәкт. – 50 ел] / Муса Сираҗи// Кызыл таң. – 2002. – 1 ноябрь.

17. Йөрәк тамырларым синдә, Башкортстан [Текст]: [шагыйрь уйланулары] / Муса Сираҗи /Өмет. – 2002. – 10 октябрь.

18. Килер буыннарга мирас итеп [Текст]: [сугыш хәтирәләре] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2003. – 8 май.

19. Егетлек [Текст]: [язучы Т. Ахунҗановка - 80 яшь] / Муса Сираҗи // Өмет. – 2003. – 13 сентябрь.

20. Кардәшлекнең кадерен белик [Текст]: [Республика татар мәдәният үзәгенә - 10 ел] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2004. – 10 август.

21. Туганлык тамырлары тирәндә [Текст]: [Республика татар мәдәният үзәгенә - 10 ел; әңгәмә / Г. Басыйрова әңгәмәләште] // Өмет. – 2004. – 2 сентябрь.

22. Чын канат – чын талант [Текст]: [балерина Г.Сөләйманова] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2004. – 3  сентябрь.

23. Террорчылар юлы – битарафлык Аша [Текст]  / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2004. – 14 октябрь.

24. «Мәңгелек моңым минем» [Текст]: публицист язма / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2005. – 26 май.

25. Йөрәкләргө язылган язмышлар [Текст]: [Октябрь Вәлитов] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2005. – 22 сентябрь.

26. Туган көнең белән, Туймазым!  [Текст] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2005. – 11 ноябрь.

27. «Бер анадан туган шикелле, игезәк без, уртак фикерле» [Текст]  / Муса Сираҗи // Кызыл таң. – 2006. – 9 июнь.

28. Жан да тарта, кан да тарта, шуңа дусларыбыз арта [Текст]: [4 ноябрь – халык бердәмлеге көне] // Кызыл таң. – 2006. – 4 ноябрь.

29. Җиргә язылган тарих: Туймазыга - 100 ел! [Текст] / Муса Сираҗи // Кызыл таң. — 2012. —  2 окт.

30. «Дуслык илчесе икәнсең...»: [«Кызыл таң» минем тормышымда] / Муса Сираҗи  // Кызыл таң. — 2013. —  23 март.

31. «Мин белмимен Җир шарының синсез, минсез әйләнгәнен...»: күренекле шагыйрь, публицист Муса Сираҗига -- 75 яшь /  М. Сираҗи;  әңгәмәне Р. Әхмәтов оештырды // Кызыл таң. — 2014. —  1 февр.

32. Туган як җырчысы / М. Сираҗи // Кызыл таң. — 2016. —  14 гыйнв.

 

 

 М. Сиражының тормышы һәм иҗаты турында әдәбият

 

1. Низамов, Р. Күңел моңона урай [Текст] / Рәшит Низамов // Башk. уkытыусыһы. – 1999. - № 2. – 43 б.

2. Илле еллык ижатында - ил һәм халык язмышы [Текст]: [шагыйрь М.Сираҗи б-н әнгәмә/ И.Сәетгалиев әңгәмәләште] // Кызыл таң. – 2002. – 5 июль.

3. Тимершин, Р. Ижат каһарманлыгы: [шагыйрь М. Сираҗи] / Рәдиф Тимершин // Өмет. – 2002. – 16 июль.

4. Баязитова, Ф. Башкортстанга дан җырлаучы [Текст]  / Флүрә Баязитова // Кызыл таң. – 2004. – 29 декабрь.

5. Морзакаева, Д. Дуслык һәм мәхәббәт җырчысы [Текст] / Д. Морзакаева // Сиражи, М. Мәңгелек моңым минем. – Уфа: Башк. «Китап» нәшр., 2004. – 192 б.

6. Дәүләтбаева, Ю. “Хаклык өчен алышканда мин кылычтай корыч сүзле” [Текст]: [М. Сираҗига – 70 яшь] / Юлия  Дәүләтбаева // Туймазы хәбәрләре. – 2009. - №3. 

7. Халкым белән бергә сулыш алдым [Текст]  // Өмет. – 2009. – 31 ғыйнв. 

8. Булатов, И. Илhамы - туган ягыннан: [Текст] / И.Булатов // Кызыл таң. – 2009. - 2 апр.

9. Көрәш көчле итә әдипне: [Текст]: [М. Сираҗи белән әнгәмә] // Кызыл таң. - 2010. - 5 окт.

10. Тышта урман шаулаганда залда жыр- мон агылды…: («Карагай» шифаханәсендә шагыйрь М. Сираҗинын ижат кичәсе оештырылды) // Кызыл таң. - 2010. – 16 окт.

11. Низаметдинов, З. Ул бу зур буләккә куптән лаек! [Текст] / З. Низаметдинов // Кызыл тан. - 2012. - 23 август.

12. Нәзиров, С. Йырым hинең hақта, тыуған ерем [Текст] / С. Нәзиров // Башқортостан. - 2014. - 1 февр.

13. Әхмәтов, Р. «Мин белмимен жир шарының Синсез, минсез әйләнгәнен…» / Р. Әхмәтов // Кызыл таң. - 2014. - 1 февр.

14. Нуртдинова, Р. Җырларыбыз, моңнарыбыз - җан азыгы йөрәккә: [Туймазыда үткән әдәби марафон тур.] / Р. Нуртдинова // Кызыл таң. — 2015. — 12 нояб.

15. Фәттахова, Г. Яшь хәбәрчедән – олы әдипкәчә! [Текст] / Г. Фәттахова // Кызыл тан. -2019. – 31 гыйнв. – (Юбиляр)

16. Муса Сираҗи (Муса Шәрәфетдин улы Сираҗетдинов) [Текст]: [шагыйрь, публицист, җәмәгать эшлеклесе, Русия Федерациясенең һәм Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре, Фатыйх Кәрим исемендәге премия лауреаты: некролог, фотосы] // Туймазы хәбәрләре. - 2019. - 17 сент. - Имзалар: А.Р. Суфиянов, И.Г. Миңнебаев, Ф.Ш. Терегулов [һ.б.]

17. М. Ш. Сиражетдинов [Текст]: [шағир, публицист, йәмәғәт эшмәкәре, Рәсәй Федерацияһының һәм Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанган мәҙәният хеҙмәткәре: некролог] //Башҡортостан. - 2019. - 18 сент. - Имзалар: Р.Ф. Хәбиров, К.Б. Толкачёв, А.Г. Сидякин [һ.б.] 

18.  М. Ш. Сираҗетдинов [Текст]: [шагыйрь, публицист, җәмәгать эшлеклесе, Русия Федерациясенең һәм Башкортстан Республикасының атказанган мәдәният хезмәткәре: некролог] // Кызыл таң. - 2019. - 19 сент. - Имзалар: Р.Ф. Хәбиров, К.Б. Толкачёв, А.Г. Сидякин [һ.б.] 

 

 

Произведения Мусы Сиражи на русском языке

 

1. Дружба; Учись моя душа; Родному Башкортостану [Текст]: [стихи] /Муса Сиражи; перевод Ю.Даля// Респ. Башкортостан. – 2004. – 3 февр.
2. Зов вершин: [отрывок из поэмы] Муса Сиражи //Истоки. – 2002. - № 27. –  С. 6.
3. Как мы выгнали мороз; Батыр ли наш Батыр?; Кот с колокольчиком; Братишка рисует; Лейся дождик; Поселился в парке лев [Текст] / Муса Сиражи; перевод с башк. Р. Паля// Бельск.просторы. – 2000. - № 1. – С. 203-207.
4. Мать; Пока могу любить [Текст]: [стихи] //Бельск.просторы. – 2003. - № 2. –            С. 45-51.
5. Учись моя душа. Правду сегодня скажи…: [стихи] // Дастан о Башкортостане. – Уфа, 1997. – С. 207-209.
6. Учись моя душа; Звездный посев; Правду сегодня скажи…;Жажда [Текст]: [стихи] // Антология поэзии Башкортостана. Голоса веков. – Уфа: Китап, 2007. – С. 298-299.

 

Публицистика на русском языке

 

1. Вернулся песней бессмертной [Текст]: [к 100-летию со дня рождения поэта-патриота Хайрутдина Музая] /Муса Сиражи // Респ. Башкортостан. – 2001. – 8 мая.

 

 

Литература о жизни и творчестве Мусы Сиражи на русском языке

 

1. Абдуллин, И. Я через песни истину нашел [Текст]  /И. Абдуллин // Республика Башкортостан. – 2002. – 4 окт.
2. Исмагилов, Р. Путь к людским сердцам [Текст]  /Р. Исмагилов //Ленинский путь. – 1999. – 28 янв.
3. К 40-летию творческой деятельности  [Текст] // Туймазинский вестник. – 1994. – 21 апр.
4. Низамутдинов, З. Душа поэта – созвездие прекрасного [Текст]  /З. Низамутдинов // Ленинский путь. – 1989 . – 2 февр.
5. Поварисов, С. Певец дружбы и любви [Текст] /С. Поварисов //Сов. Башк. – Изв. Башк. – 1995. – 5 ноября.
6. Салимова, Г. Сеятель добра на земле своей [Текст] /Гульфина Салимова // Республика Башкортостан. – 2004. – 3 февр.
7. Учись, душа моя, у гор Урала… // Туймазинский вестник – Ленинский путь. – 1999. – 25 нояб.
8. Шагая вперед, оглянись назад [Текст]: [беседа с пред. респ. татар. кульур.  центра, чл. оргком. по проведению Второго съезда татар Респ. Башкортостан Мусой Сиражи] вела М. Фарахутдинова // Республика Башкортостан. – 2002.  – 3 авг.
9. Шаммас, Р. Как родной напев курая [Текст] / Р. Шаммас// Сов.Башк. – Изв. Башк. – 1999. – 23 сент.
10. «Я через правду к песням приобщился, я через песни истину нашел…» [Текст]: [к 70-летию поэта] // Туймазинский вестник. – 2009. – 18 марта.
11. Муса Сиражи (Муса Шарафутдинович Сиразетдинов) [Текст]: [поэт, публицист, общественный деятель, заслуженный работник культуры Российской Федерации и Республики Башкортостан, лауреат премии им. Фатиха Карима: некролог, фотография] // Туймазинский вестник. - 2019. - 17 сент. - Подписи: Суфиянов А.Р., Минибаев И.Г., Терегулов Ф.Ш. [и др.].
12. М. Ш. Сиразетдинов [Текст]: [поэт, публицист, общественный деятель, заслуженный работник культуры Российской Федерации и Республики Башкортостан: некролог] // Республика Башкортостан. - 2019. - 19 сент. - Подписи: Р.Ф. Хабиров, К.Б. Толкачёв, А.Г. Сидякин [и др.].

 

 Буктрейлер на сборник М. Сиражи "Ер һәм йыр"